مختصري از هنر شيشه گري

صنايع دستي ايران

شيشه گري هنر شکل دادن به شيشه است. هنرمند در اين هنر، ابتدا ماده شيشه را حرارت مي دهد تا نرم و نيمه مايع شود. سپس به وسيله دستها يا ابزار مخصوص يا دميدن اشکال زيبايي را با آن پديد مي آورد.

هنر شيشه گري در ايران

شيشه گري دستي حرفه اي در ايران حداقل به 3000 سال قبل باز مي گردد.
در طي دوران ها و در مناطق گوناگون ايران، اين هنر- صنعت تکامل مخصوص خود را پيدا نموده است.
با بروز دوران صنعتي وماشيني، شيشه در مقياس وانواع مختلف و با کاربردهاي خانگي و صنعتي توليد مي گردد.

تاريخچه

شيشه در حدود 3600 سال پيش از ميلاد در مصر ساخته شده است. مصريان باستان شيشه گران بي نظير و برجسته اي بودند. شيشه هاي قديمي نور را از خود عبور نمي دادند و به علت ناخالصي موجود در آن رنگي بودند.

شيشه در ايران

قديمي ترين شيشه در ايران متعلق به هزاره دوم پيش از ميلاد است. نمونه هايي از هزاره دوم تا مقارن ميلاد مسيح شامل عطردان ها، النگوها، تنديس ها وکاسه ها و تنگ هاي متعدد به دست آمده است. در حفاري هاي چغازنبيل مربوط به دوره پيش از تاريخ، بطري هايي شيشه اي يافت شده است که نشان از وفور شيشه در ايلام کهن دارد. ازتمدن مارليک مهره هاي شيشه اي که عمر آنها به 3400 سال پيش مي رسد، پيدا شده است. همچنين ظروف شيشه اي مايل به شيري در کاوش هاي لرستان به دست آمده است. از زمان هخامنشيان آثار شيشه اي چنداني در دست نيست. در آن دوره مهره هاي شيشه اي ايران در سراسر جهان قديم معروف بوده که ظاهراً به رنگ سياه و سفيد بوده است.
هنرمندان ساساني در تراش دادن شيشه مهارت مخصوصي داشته اند.
شيشه ساساني در چين ارج بسيار داشته و به ويژه شيشه لاجوردي را گرانبها مي شمردند. جام هاي پايه دار با نقش حلقه هاي برجسته از دوره اشکانيان و ساسانيان به جاي مانده است.
ظروف شيشه اي دوره اسلامي تحت تأثير طرح هاي قبل از اسلام است. در دوره سلجوقي و تا زمان هجوم مغول، افزارها و ظروف هاي بسيار زيباي شيشه اي از کوره هاي شيشه گري گرگان بيرون مي آمد که به نازکي کاغذ و گاه مينايي و گاه تراشيده و کنده کاري شده است. روزگار سلجوقي اوج صنعت شيشه گري در ايران محسوب مي شود. فرآورده هاي شيشه اي اين دوران بيشتر شامل ظروف کوچک و بزرگ، عطردان هاي بسيار ظريف، جام ها و گلدان هايي با فرم ها و اندازه هاي متنوع و اشياي تزئيني کوچک به شکل حيوانات و. . . است. در دوره مغول رونق شيشه سازي از ميان رفت و در عوض در اين عهد سفالگري و کاشي کاري رونق يافت.
در دوره تيمور رواج شيشه گري قابل توجه است. شيشه گراني از مصر و سوريه به ايران آمدند و مشابه شيشه هاي ايراني به مصر و سوريه رفت. در اين دوره دو شهر سمرقند و شيراز از مراکز عمده شيشه سازي در ايران بودند. از اين زمان به بعد اين هنر روي به انحطاط نهاد تا زمان شاه عباس که باساختن
چراغ هاي مساجد و بطري هاي اين هنر دوباره زنده شد. شاه عباس شيشه گران ونيزي را براي احياي اين صنعت به ايران آورد. در نتيجه شيشه گري در دوره صفوي رونق دوباره يافت. گاه شيشه را با دميدن به درون قالب مي ساختند و گاه شيشه را مي تراشيدند تا به شکل جواهر در آيد يا نقوشي روي آن مي کندند. گاهي شيشه را با نقوش درخشان، مينايي و طلايي مي کردند. در اين دوره کارگاه هاي شيشه سازي در شهرهاي مختلف ايران از جمله اصفهان، شيراز و کاشان داير شد.
در فاصله بين سلطنت سلسسله صفوي و قاجاريه هنر صنعت شيشه گري در ايران از لحاظ سير تکاملي پيشرفتي نداشته است و تا اواخر سلسله قاجاريه و بعد از آن به تدريج ضعيف تر شده است. با ورود شيشه به قيمت ارزان تر و مرغوب تر به بازار ايران، کم کم اين صنعت رو به انحطاط نهاد.
منبع مقاله :
سيد اخلاقي؛ پريسا، (1389)، دانشنامه کوچک صنايع دستي ايران، تهران: قصيده، چاپ دوم